Πολύ πριν οι νεοέλληνες διαπιστώσουν με
επώδυνο τρόπο ότι δεν είναι οι μεγαλοεπενδυτές που ονειρεύονταν, αλλά στην
πραγματικότητα η μαρίδα στο πιάτο των καρχαριών του Χρηματιστηρίου, υπήρξε μια
εποχή που μια νύφη προικισμένη με ένα βολβό τουλίπας ήταν πιο περιζήτητη από
κάποια άλλη που είχε στην κατοχή της ακίνητα. Η πρώτη "φούσκα" της ιστορίας θα έκανε το "δικό μας" σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου να μοιάζει με πταίσμα...
Βρισκόμαστε στα τέλη του 16ου
αιώνα και η Ολλανδία εξελίσσεται σε ναυτική δύναμη διεκδικώντας κομμάτι από την
πίτα του εμπορίου της Ασίας. Το γεγονός αυτό τη φέρνει αντιμέτωπη με τους Πορτογάλους
και τους Ισπανούς που έλεγχαν το εμπόριο της περιοχής. Επιπλέον ωθεί τους Ολλανδούς
να επαναστατήσουν και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία της νεοσύστατης
Δημοκρατίας τους, από τους Ισπανούς που εκείνη την περίοδο κατείχαν τις Κάτω
Χώρες. Με νέες ιδέες στη φιλοσοφία, με τη μεταρρύθμιση του Λουθήρου να σαρώνει
τη θρησκεία και τη ζωγραφική με τους Ρούμπενς, Ρέμπραντ και Άντονι Βαν Ντάϊκ να
απολαμβάνει διαχρονικά αριστουργήματα, η Ολλανδία ζει τη «Χρυσή περίοδο» της.
Ταυτόχρονα η οικονομική ευμάρεια είναι πρωτόγνωρη καθώς άφθονα χρήματα εισρέουν
από το εμπόριο μπαχαρικών.
Μαζί με τα μπαχαρικά όμως εισάγεται από
την ανατολή και ένα λουλούδι, που γρήγορα έγινε συνώνυμο της πολυτέλειας και
του πλούτου, η Τουλίπα. Έγινε εικόνα και απόδειξη του κοινωνικού status. Κάθε Αριστοκράτης ή πλούσιος Έμπορος που σεβόταν
τον εαυτό του είχε στον κήπο του μια τουλάχιστον τουλίπα.
Οι τουλίπες καλλιεργούνται από βολβούς,
οι οποίοι προέρχονται είτε από σπόρους είτε από αποστήματα άλλων βολβών. Οι
σπόροι εξελίσσονται σε ανθοφόρο βολβό σε 7 έως 12 έτη ενώ ένα απόστημα μπορεί
να αναπτυχθεί σε 1 έως 3 έτη. Οι τουλίπες ανθίζουν την περίοδο Απριλίου – Μαΐου
για 7 έως 10 ημέρες μόνο. Οι βολβοί μπορούν να ξεριζωθούν και να μεταφυτευτούν
μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου, γεγονός που περιορίζει την αγοραπωλησία βολβών
σε τρεις μήνες το χρόνο. Κατά την υπόλοιπη περίοδο του χρόνου, έμποροι
υπέγραφαν συμφωνητικά, παρουσία συμβολαιογράφου για την αγοραπωλησία βολβών στο
τέλος της σεζόν. Είχαμε έτσι τα πρώτα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures)
τα οποία διαπραγματεύονταν σε καπηλειά παρουσία ατόμων από οργανωμένες ομάδες
οι οποίες ονομάζονταν κολέγια. Οι δημοπρατήσεις αυτές δεν είχαν σε τίποτα να
ζηλέψουν από τις σημερινές χρηματιστηριακές συνεδριάσεις και στην
πραγματικότητα ήταν προπομπός τους. Είχαν συγκεκριμένο χρόνο και τρόπο μέσα στον
οποίο μπορούσαν να γίνουν οι διαπραγματεύσεις, υπήρχαν τυποποιημένα έγγραφα, πληρωνόταν
προμήθεια στο μεσάζοντα κ.α. [1]
Σιγά σιγά η τιμή της τουλίπας ακολουθώντας
το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης άρχισε να ανεβαίνει. Το 1593 εισήχθη από την
Οθωμανική Αυτοκρατορία ένα νέο είδος τουλίπας,
η Semper Augustus, η οποία είχε
το χαρακτηριστικό ότι τα πέταλα της ήταν δίχρωμα. Η μοναδικότητα και η
σπανιότητα της νέας τουλίπας έφερε παροξυσμό στις τιμές οι οποίες πραγματικά
εκτινάχθηκαν. Μια συνηθισμένη τιμή για ένα τέτοιο βολβό ήταν 2.000 γκίλτερ (φιορίνια,
το νόμισμα της Ολλανδίας) σε σημερινές τιμές περίπου 30.000$(26.785€)[2]. Το
ποσό αυτό αντιστοιχούσε σε 10 φορές το ετήσιο εισόδημα ενός ειδικευμένου
τεχνίτη. Προς το τέλος της τρέλας, μερικοί από τους πιο σπάνιους βολβούς
έφθασαν να πουλιούνται 6.000 φιορίνια (90.000$-80.000€). Για να μπορέσουμε να
έχουμε μια τάξη μεγέθους, ένας συγγραφέας αναφέρει ότι με 2.500 φιορίνια στο
απόγειο της μανίας το 1637, μπορούσε κάποιος να αγοράσει όλα μαζί[3]:
·
8
γουρούνια
·
4
βόδια
·
12
πρόβατα
·
2
φορτία σιτάρι (~2,4 τόνους)
·
4
φορτία σίκαλη (~4,8 τόνους)
·
1
κρεβάτι
·
2
μεγάλα βαρέλια κρασί (~500lt)
·
4
βαρέλια μπύρα (~3800lt)
·
2
τόνους βούτυρο
·
1000 λίμπρες τυρί
(~450 κιλά)
·
1
ασημένιο κύπελλο
·
Καινούρια
ρούχα
Η τραγική ειρωνεία είναι ότι τα δίχρωμα
πέταλα οφείλονται σε ένα μικρόβιο, το TBV[4], που
προσβάλει μόνο τις τουλίπες και του κρίνους, αλλά αυτό τότε ήταν μια απλή
λεπτομέρεια.
Οι τιμές πολλές φορές διπλασιάζονταν
μέσα σε μία βδομάδα. Η αγορά και η πώληση βολβών κατέληξε σε μια ξέφρενη
κερδοσκοπία προθεσμιακών πράξεων σε βολβούς. Καθώς οι τιμές εκτοξεύονταν στα
ύψη, τεχνίτες, έμποροι, δικηγόροι, ιερωμένοι, αγρότες, έγιναν τζογαδόροι της μιας
ημέρας, προσπαθώντας να επωφεληθούν από την αγορά. Πολύς κόσμος που δεν είχε ξαναδεί
τουλίπα στη ζωή του και δεν ήξερε καν ότι ήταν φυτό άρχισε να πουλάει τα σπίτια
του για να αγοράσει βολβούς.
Οι τιμές διατηρήθηκαν σε υψηλά επίπεδα,
δίνοντας στον κόσμο μια ψεύτικη αίσθηση ασφάλειας. Οι τιμές έφτασαν στο απόγειο
τους στις 3 Φεβρουαρίου 1637. Και τότε ήρθε η πτώση… Όπως συνήθως συμβαίνει,
ένα τυχαίο γεγονός ήρθε να γκρεμίσει την στρεβλή εικόνα της ευημερίας. Εκείνη
τη μέρα του Φεβρουαρίου του 1637 ήταν προγραμματισμένη στο Χαάρλεμ μια
δημοπρασία βολβών. Η δημοπρασία είχε προγραμματιστεί πολύ καιρό πριν, αλλά στο
μεταξύ εμφανίστηκαν στην πόλη κρούσματα βουβωνικής Πανώλης. Έτσι από φόβο, δεν
εμφανίστηκε κανείς αγοραστής στη δημοπρασία και αυτό ήταν αρκετό για να
προκαλέσει κύμα πωλήσεων σε όλη τη χώρα, που σύντομα εξελίχθηκε σε πανικό και
πήρε τη μορφή χιονοστιβάδας. Μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα η τιμή του βολβού
τουλίπας είχε εξισωθεί με το βολβό του κρεμμυδιού. Μέσα σε τρεις μήνες η τιμή
των βολβών έπεσε στο ένα τριακοστό του μέγιστου και χιλιάδες περιουσίες
καταστράφηκαν, εντός και εκτός Ολλανδίας.
Γιατί όμως οδηγήθηκαν σε αυτή την υστερία
και γιατί στην Ολλανδία συγκεκριμένα; Η Ολλανδία όπως και όλη η Ευρώπη εκείνη
την περίοδο μαστιζόταν από τη βουβωνική πανώλη, τον Μαύρο Θάνατο, όπως την αποκαλούσαν.
Σε μια περίοδο που κανείς δεν μπορούσε να είναι βέβαιος ότι θα επιζήσει μετά
από μερικές εβδομάδες, η ανάληψη ρίσκων δεν ήταν και τόσο παράλογη.
Από την άλλη πλευρά, το χειμώνα του
1936-37 υπήρχαν πιέσεις προς την Ολλανδική βουλή να ψηφίσει νόμο που να
μετατρέπει όλα τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης που είχαν συναφθεί μετά τις
30 Νοεμβρίου του 1636 σε απλά δικαιώματα (μετατροπή futures σε options). Ο
κάτοχος του συμβολαίου μπορούσε να πληρώσει μια μικρή ρήτρα ίση με το 3,5% του
συμβολαίου και να το ακυρώσει. Γνωρίζοντας λοιπόν οι επενδυτές ότι η πιθανή
χασούρα τους περιοριζόταν στο 3,5% του συμβολαίου με ευκολία προέβαιναν στη
σύναψή του.
Επιπρόσθετα ένα από τα πρώτα μέτρα που
εισήγαγαν οι επαναστάτες μετά τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ήταν η ελεύθερη κοπή νομίσματος. Οποιοσδήποτε
κάτοχος μετάλλου από το οποίο κόβεται νόμισμα μπορούσε να προσέρχεται στο
κράτος και το κράτος έκοβε νόμισμα από αυτό το μέταλλο κρατώντας μόνο ένα μικρό
ποσοστό για τα έξοδά του. Το νομισματοκοπείο λειτουργούσε με τον τρόπο που
λειτουργεί σήμερα ένα ελαιοτριβείο, μόνο που αντί για ελιές πήγαινες μέταλλο
και αντί για λάδι έπαιρνες χρήμα.
Η επιτυχία του μέτρου ήταν άμεση. Οι
κάτοχοι χρυσού και αργύρου από το νέο κόσμο συνέρρεαν στην Ολλανδία για να
αποφύγουν τους αυστηρούς νομισματικούς περιορισμούς των υπολοίπων ευρωπαίων
ηγεμόνων. Ταυτόχρονα ιδρύθηκε η τράπεζα του Άμστερνταμ, κύριος σκοπός της
λειτουργίας της οποίας ήταν η διασφάλιση της μη κυκλοφορίας πλαστών ή
ελειποβαρών νομισμάτων στην αγορά.
Η Ολλανδία προσέλκυσε κεφάλαια από
ολόκληρο τον κόσμο, τα οποία αύξησαν δραματικά το απόθεμα χρήματος της
οικονομίας, το οποίο με τη σειρά του επενδύθηκε στο κατ’ εξοχήν είδος
πολυτελείας της εποχής, την τουλίπα, εκτοξεύοντας την τιμή της στα ύψη.
Η κρίση της τουλίπας αποτελεί δίδαγμα
για το γεγονός ότι στην οικονομία μπορεί εύκολα να ισχύσει ο κανόνας του
μεγαλύτερου ηλιθίου. Ένας επενδυτής προβαίνει σε μια επένδυση γνωρίζοντας ότι
το αντικείμενο που αποκτά είναι υπερτιμημένο με την ελπίδα να βρεθεί κάποιος
περισσότερο ηλίθιος από αυτόν που θα αγοράσει σε μεγαλύτερη τιμή. Δημιουργείται
λοιπόν μια «φούσκα», μια κατάσταση στην οποία για ένα μικρό χρονικό διάστημα οι
τιμές ενός αγαθού διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα κυρίως λόγω του ενθουσιασμού
των επενδυτών και όχι λόγω της υψηλής αξίας του εμπορεύσιμου αγαθού.
Κάποια στιγμή όμως οι αγοραστές απλώς
στερεύουν …
Η μουσική σταματάει και κάποιος ή
κάποιοι δε βρίσκουν καρέκλα να καθίσουν … [5]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου